Kortenbos, een boomkapelletje groeit uit een basiliek
In Kortenbos was het vroeger niet pluis. Het bosrijke snijpunt van enkele gemeenten en het eenzame kruispunt van de wegen Sint-Truiden naar Hasselt en Zepperen naar Kozen trok overvallers aan. De struikrovers van de Nachtegaal lieten zich niet afschrikken door de nabije Galgenberg. Eigenares en weduwe Van Oeteren vroeg dan maar raad aan de Minderbroeders in Sint-Truiden. De beruchte plek werd geheiligd door een simpel aarden Mariabeeldje in een eik. De witheren van Averbode deden er later een bedevaartskerk oprijzen. Die kreeg in 1936 zelfs de eretitel ‘basiliek’ en torent met zijn lantaarnspits en vier kleine torentjes hoog boven het gehucht uit.
Nu liggen er drie wegen kort bijeen: de oude steenweg naar Hasselt, de expressweg N… en de spoorlijn. De vele cafés voor pendelende lijnwerkers en bedevaarders sloten bijna allemaal hun deuren. Alleen de Rembrandt bij Mariëtte blijft nog. De autowijding , het voetbalspel van de groen-rode Basikiekjongens (°1944 en in 2000 gefusioneerd met Kozen), de actieve Heemkundige Kring (°1987) en de verkaveling Nachtegaal-Begaardenbos (°1990) brengen nog beweging in deze woonkern bij een wegkruising.
De basiliek is gelegen in een zone voor gemeenschapsvoorzieningen (gewestplan). In het globaal structuurplan ST wordt Kortenbos-Senselberg een recreatief-toeristisch gericht middelgroot dorpengeheel. Kortenbos is de groene poort van Sint-Truiden en het domein Nieuwenhoven een groen accent met vlotte en veilige wandel- en fietsverbindingen.
De ligging van de basiliek bij de steenweg Sint-Truiden-Hasselt die een gevaarlijke bocht maakt rond de kerk maakte een beveiligde oversteekplaats voor voetgangers noodzakelijk. Op dezelfde plek ook de kruising richting Zepperen met de spoorwegovergang Landen-Genk en de expressweg N80 Sint-Truiden-Hasselt en de weg naar Nieuwerkerken-Kozen. Verkaveling Nachtegaal 1990 (Begaardenbos)
Het ommuurde kerkhof is gesloten voor begraving. Hekwerk in gietijzer met funeraire symbolen van 1899 uit Herentals. Nieuw kerkhof tussen pastorie en parochiezaal.
De toren wordt aangestraald dmv spots en lamp op ladder in torenlantaarn. Beiaard Michiels Doornik 1954 met 48 klokjes, 15’ –wijsje. 4 luidklokken, waaronder twee uit 1950 van Michiels Doornik: Augustinus 2365 kg en Norbertus 828 kg.
Pastorie 1719 in slechte staat, om restauratie Stevens Hasselt. Jeugdlokalen.
Parochiezaal Sint-Norbertusheem naar de stichter van de zgn. witheren-kanunniken die de kerk van Kortenbos nog steeds bedienen.
Diverse wijk en straatkapellen OLV Rozenkrans Kluisbos (eig. KF). OLV Vrede Hasselstesteenweg, beide restauratie met premie KHE Provincie Limburg. Staakkapel OLV Nachtegaal. OLV Jeugd familie Smets Heide. OLV Linde, dikke eik Dries.
Klooster Zusters H.Hart van Berlaar, eigendom Dekenale Werken. Ook deze eigenaar voor parkeerterrein parochiezaal en vml. KAJ-lokaal.
De parochie wordt vermeld als Scortbosch (1267). Oorspronkelijk een bedevaartkerk, ontstaan rond een boomkapelletje, gebouwd door de abdij van Averbode, temidden onveilig bosgebied. Elisabeth van Oeteren had in 1636 pijpaarden beeldje gekregen van minderbroeder. Genezingen als wonderlijk erkend. Parochie in 1844. Eretitel basiliek in 1936. Onze-Lieve-Vrouw van Kortenbos Behoudenis der Kranken, ook patrones Provincie Limburg 1873. Federatie De Melver en momenteel Sint-Trudo. Een belangrijk deel van de parochie ligt op grondgebied van gemeente Alken en deels ook op grondgebied Kozen (gemeente Nieuwerkerken), Zepperen (vroegere enclave Brustem, nu gemeente Sint-Truiden).
Eerste steen in 1641 door kapitteldeken Damen van Sint-Truiden. Renaissance zaalkerk 1641-1648, architect minderbroeder Nicolaas Ray. Kruisbeukarmen uit 1655-1685. Klokkentoren 1665. Portaal 1779 met zijgebouwtjes 1925. Grote restauratie 1991-1995 architect Paul Stevens.
Interieur:
glasramenreeks in de middenbeuk met historische taferelen Bary-Crickx Jette 1928. Glasramen kruisbeuk Peene-Delodder Brugge 1928. Portretschilderijen van Witherenheiligen door Abraham van Diepenbeeck Antwerpen 1675. 18 votiefschilderijen. Eiken toegangsdeur met wapen abt Servaes Vaes op middenstijl.
Exterieur: mozaïektegels met 7 weeën van Maria.
Beelden: genadebeeld in pijpaarde 15de eeuw. H. Gerlachus (einde 17de eeuw), H. Ghislenus, H. Brigida (1692), H. Apollonia (1692).
Meubilair:
Renaissance en barok 17de eeuw, o.m. rijk gesculpteerde lambrisering met biechtstoelen ca. 1651 Antoon Baeyens Mechelen. Hoogbarok allegorisch hoogaltaar Peter Scheemaekers Antwerpen 1710 in marmer en gemarmerd hout met gecamoufleerde sacristiedeurtjes met blazoenen abt Vanersteghen en pastoor Eyben. Altaarschilderij toegeschreven aan Gaspar de Crayer met H. Norbertus die zieken ontvangt. Twee 17de-eeuwse portiekaltaren. Communiebank in rococo 1724. Preekstoel in rococo 18de eeuw. Westelijke biechtstoelen in reeks ca. 1780. Losse biechtstoelen 17de eeuw met blazoenen schenkers Vanden Bosch en Hertals. Troonaltaar 1898 (Peeters en Dehin). Kunstsmeedwerk in ijzer door Pierre Raddoux Sint-Truiden, ca. 1925. Onderscheidingstekens eretitel basiliek: conopeum en tintinnabulum.
Pijporgel: Clerinx Sint-Truiden 1867. Boven zuidelijk doksaal. Restauratie
Linkerdoksaal in uitbouw als depot kazuifels, met provinciale premie.
Bij CRKC uit depot gevraagd: beeld Christus op de Koude Steen en kandelaars.
Jan GERITS, De mariale basiliek van Kortenbos, in De Tijdspiegel, jg. 18, 1873, nr. 1, p. 1-27; Reeks Kortenbos vroeger en nu. Bijdragen tot de geschiedenis van Kortenbos, Kortenbos: Geschied- en Heemkundige Kring, 4 dln., 1993-2007; Marjan BUYLE, Christine VANTHILLO en Hugo VANDENBORRE, Hout in dienst van de ideologie. De restauratie van het meubilair van de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek te Kortenbos, in M&L, jg. 15, nr. 3, mei-juni 1996, p. 29-37; Benny BUNTINX, Hout in dienst van het geloof: het meubilair van de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek van Kortenbos, in Bouwen met bomen. Hout in Sint-Truidense monumenten, OMD, 2005, p. 80-91 en 151; Jan GERITS, Votiefgaven voor de mariale bedevaartskerk van Kortenbos in de 17de en de 18de eeuw, in Historische bijdragen over Sint-Truiden en omgeving, opgedragen aan Kamiel Stevaux, Sint-Truiden, 2006, p. 159-175; Peter BRUYNEEL, Kortenbos, in Vergeet je wortels niet. Erfgoedverkenningen in Sint-Truidense dorpen en stadswijken, Sint-Truiden: Erfgoedcel, 2012, p. 58-65 en 143. www.parochiekortenbos.be.
